“Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày giỗ tổ mùng Mười tháng Ba” - Giỗ tổ Hùng Vương mùng Mười tháng Ba là một trong những ngày lễ tết quan trọng đối với người dân Việt Nam. Đây là ngày mà mọi con dân Đất Việt cùng nhau tề tựu tại Đền Hùng, Việt Trì, Phú Thọ nhằm tưởng nhớ và tỏ lòng biết ơn công lao lập nước của các vua Hùng, những vị vua đầu tiên đã có công gây dựng nên dân tộc Việt Nam.

Lịch sử ngày giỗ tổ Hùng Vương

Theo truyền thuyết. Lạc Long Quân và Âu Cơ là thuỷ tổ của người Việt. Sau khi Âu Cơ đẻ ra bọc trăm trứng, Lạc Long Quân đã đưa năm mươi người con xuống biển còn Âu Cơ đưa năm mươi người con lên non, người con cả được đưa lên làm vua Hùng, ​​lập nên nước Văn Lang và lập bao chiến công hiển hách lưu danh muôn đời. Đến các đời vua sau này, ngày Giỗ Tổ Hùng rất được coi trọng. Theo bản ngọc phả viết thời Trần, năm 1470 đời vua Lê Thánh Tông và đời vua Lê Kính Tông năm 1601 sao chép đóng dấu kiềm để tại Đền Hùng, nói rằng: “...Từ nhà Triệu, nhà Đinh, nhà Lê, nhà Lý, nhà Trần đến triều đại ta bây giờ là Hồng Đức Hậu Lê vẫn cùng hương khói trong ngôi đền ở làng Trung Nghĩa. Những ruộng đất sưu thuế từ xưa để lại dùng vào việc cúng tế vẫn không thay đổi...”.

Điều này có thể hiểu được rằng Hậu Lê trở về trước các triều đại đều quản lý Đền Hùng theo cách giao thẳng cho dân sở tại trông nom, sửa chữa, cúng bái, làm Giỗ Tổ ngày mùng Mười tháng Ba âm lịch. Bù lại họ được miễn nộp thuế năm trăm mẫu ruộng đồng, miễn đóng sưu, miễn đi phu đi lính. Sang đến thời nhà Nguyễn vào năm Khải Định thứ Hai (1917), Tuần phủ Phú Thọ Lê Trung Ngọc đã trình bộ Lễ định ngày mùng Mười tháng Ba âm lịch hàng năm làm ngày Quốc giỗ, điều này được tấm bia Hùng Vương từ khảo do Tham tri Bùi Ngọc Hoàn, Tuần phủ tỉnh Phú Thọ, lập năm Bảo Đại thứ Mười lăm (1940) cũng đang đặt ở Đền Thượng trên núi Hùng, xác nhận: “Trước đây, ngày Quốc tế lấy vào mùa thu làm định kỳ. Đến năm Khải Định thứ hai (dương lịch là năm 1917), Tuần phủ Phú Thọ là Lê Trung Ngọc có công văn xin bộ Lễ ấn định ngày mồng Mười tháng Ba hằng năm làm ngày Quốc tế, tức trước ngày giỗ tổ Hùng Vương đời thứ 18 một ngày. Còn ngày giỗ (11 tháng Ba) do dân sở tại làm lễ”. Kể từ đây, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương ngày mùng Mười tháng Ba âm lịch hàng năm đã được chính thức hóa bằng luật pháp. Chính vì vậy, từ thời xa xưa, ngày Giỗ Tổ Hùng Vương đã luôn có vị thế đặc biệt trong tâm thức đối với mỗi người con của đất nước Việt Nam.

Giá trị ngày giỗ tổ Hùng Vương

Vào ngày 6 tháng 12 năm 2012, Ủy ban Liên Chính phủ thuộc UNESCO đã công bố danh sách mười bảy di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu của nhân loại, trong đó có “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” của Việt Nam. Theo đó, “tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” đã đáp ứng được tiêu chí quan trọng nhất trong năm tiêu chí được UNESCO đặt ra bao gồm: di sản có giá trị nổi bật mang tính toàn cầu, khích lệ ý thức chung của mọi dân tộc trong việc thúc đẩy giá trị đó. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương được bắt nguồn từ vùng đất cổ Phú Thọ, rồi lan tỏa ra phạm vi cả nước, nhất là các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, miền Trung và vào phương Nam theo dấu chân của người Việt. Giờ đây, thờ cúng Hùng Vương đã có ở nhiều nước trên thế giới, những nơi có cộng đồng người Việt sinh sống. Đây chính là sự liên kết chặt chẽ giữa giá trị tâm linh, giá trị văn hoá truyền thống của cả dân tộc, là minh chứng cho sức mạnh lan tỏa của văn hóa Việt Nam, mang những giá trị riêng có thể hòa vào giá trị chung của văn hóa thế giới. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương chính là sự khẳng định rằng người Việt chúng ta xuất phát từ chung một mạch nguồn, từ sự tôn vinh những nhân vật lịch sử có công dựng nước, tạo nên niềm tin tâm linh, truyền thống đoàn kết thương yêu, che chở và đùm bọc lẫn nhau. Chính vì vậy, tín ngưỡng Thờ cúng Hùng Vương đã trở thành một biểu tượng văn hóa - tín ngưỡng cao đẹp, kết nối quá khứ với hiện tại. Bên cạnh đó còn vun đắp tình cảm gia đình, làng xã và dân tộc. Tín ngưỡng thờ cúng các vị Vua Hùng cũng chính là sự ý thức về cội nguồn của dân tộc. Dù trải qua bao thăng trầm của lịch sử, với biết bao khó khăn, gian lao, thử thách tưởng chừng như không thể vượt qua. Với ý chí kiên cường, luôn ý thức về việc bảo vệ chủ quyền quốc gia và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, luôn sẵn sàng hy sinh để bảo vệ từng tấc đất thiêng liêng của Tổ quốc thì ngày nay dân tộc ta vẫn trụ vững, kiên cường vượt qua và hơn hết cả là luôn gìn giữ, tưởng nhớ những công lao của thế hệ đi trước, tạo nên giá trị đạo đức thiêng liêng của người Việt.

Ý nghĩa ngày Giỗ Tổ Hùng Vương

“Các vua Hùng đã có công dựng nước Bác cháu ta phải giữ lấy nước”. Đó chính là câu nói của Bác Hồ khi gặp các cán bộ Đại đoàn 308 (Đại đoàn Quân Tiên Phong), tại Đền Giếng (thuộc Khu Di tích lịch sử Đền Hùng - Phú Thọ) vào năm 1954. Những lời căn dặn của Bác đã càng khẳng định về công lao vô cùng to lớn của các vị vua Hùng đã có công trong việc dựng nên nền móng đất nước Việt Nam. Chính vì vậy Giỗ tổ Hùng Vương không chỉ là dịp đặc biệt nhằm tưởng nhớ,đề cao niềm tự hào dân tộc mà còn là dịp để nhắc nhở mỗi người con chúng ta luôn luôn nhớ về đạo lý “Uống nước nhớ nguồn”, luôn hiếu thuận đối với ông bà tổ tiên. Chúng ta mỗi con dân đất Việt, mang trong mình dòng máu, linh hồn con Rồng cháu Tiên, là con cháu của các vị vua Hùng đã gây dựng nên đất nước Văn Lang, u Lạc, tiền thân của nước Việt Nam ngày nay. Vì vậy, mỗi người trong chúng ta phải luôn ghi nhớ những công lao to lớn đó và luôn không ngừng học tập, rèn đức luyện tài để phục vụ cho công cuộc xây dựng đất nước đóng góp cho xã hội ngày càng phát triển để sánh vai với các cường quốc năm châu. Có như vậy chúng ta mới xứng đáng với công lao của các thế hệ anh hùng dân tộc, với tổ tiên ta ngày trước. Với châm ngôn “Con người có tổ có tông, Như cây có cội như sông có nguồn”, Việt Tộc mong muốn rằng mỗi người dân, mỗi người con của đất Việt sẽ luôn luôn nhớ về nguồn cội của mình, nhớ về những giá trị mà ông cha ta đã để lại, gìn giữ những bản sắc dân tộc. Và đặc biệt nhớ về những công lao to lớn của các bậc tiền nhân đã ngã xuống, hy sinh để xây dựng và bảo vệ tổ quốc cho con cháu đời sau.